Een ultiem schoolvoorbeeld voor menig vrouw: Aletta Jacobs. Ze was de eerste universitair geschoolde vrouw in Nederland, werd de eerste vrouwelijke arts en staat bovenal bekend als fervent voorvechtster van vrouwenrechten in het algemeen.
Wie was Aletta Jacobs (9 februari 1847 – 10 augustus 1925)? Een portret van deze wereldberoemde feminist en pacifist.
Wie was Aletta Jacobs?
Haar naam is je vast niet onbekend. Aletta Jacobs maakte deel uit van de eerste feministische golf. Er gaat bij de meesten waarschijnlijk een belletje rinkelen als we zeggen dat Aletta Jacobs er óók voor zorgde dat wij vrouwen stemrecht kregen. Dankzij haar jarenlange strijd mogen vrouwen in Nederland sinds 1922 naar de stembus.
En dat alles in een tijdperk ruled by men. Waarin vrouwen een achtergestelde positie hadden. En studeren en werken voor meisjes absoluut niet de norm was.
Wie is feminist Hedy d’Ancona? Een portret van de oud-politica >
Maar toen was daar Aletta Henriëtte Jacobs. Ze groeide op in een groot gezin, met tien broers en zussen. Haar drijfveer was al jong zichtbaar. 'Een zeer leergierig meisje', aldus historica Inge de Wilde. Aletta droomde ervan om in de voetsporen van haar vader te treden, die huisarts was. Maar dat was ondenkbaar. Zelfs de middelbare school zat er niet in. Destijds gingen meisjes na de lagere school normaliter naar ‘de damesschool'. Hier leerden ze hoe ze zich moesten gedragen bij hun man (ja, echt) en wat de huishoudelijke taken inhielden.
Studie Aletta Jacobs
Maar daar nam Aletta Jacobs geen genoegen mee. Ze moest en zou geneeskunde studeren. Daar had ze een gymnasiumdiploma of een toelatingsexamen van de universiteit voor nodig. Hoe ze dit voor elkaar heeft gebokst? “Voor dat toelatingsexamen heeft de liberale minister Thorbecke haar vrijstelling gegeven”, vertelt Inge. Aletta was zeventien jaar toen ze hem een brief schreef. Thorbecke wilde vervolgens graag haar motivatie horen. De officiële brief waarin ze dat vroeg, evenals het antwoord, is nog steeds te zien in het Nationaal Archief in Den Haag.
In 1871 schreef ze zich in op de Rijksuniversiteit Groningen, waar haar medestudenten erg moeten wennen aan een vrouw op school. Niet zonder slag of stoot voltooide ze het artsexamen. En omdat in Nederland geen enkel ziekenhuis een vrouwelijke arts in dienst wilde nemen, vertrok Aletta Jacobs naar Londen.
Lees ook meer over de allereerste Nederlandse feminist: Wilhelmina Drucker >
Beroep Aletta Jacobs
Eenmaal teruggekeerd maakte ze zich op 23-jarige leeftijd, in haar eigen praktijk in Amsterdam, hard voor geneeskunde voor vrouwen en kinderen. Ze hield tevens veertien jaar lang een gratis spreekuur voor arme vrouwen uit de volkswijken. Wist je dat Aletta Jacobs in 1882 het pessarium naar Nederland bracht? Een ware doorbraak: het allereerste voorbehoedsmiddel voor vrouwen in ons kikkerlandje.
Nooit eerder stond iemand er bij stil dat het een optie kan zijn om niet zwanger te worden terwijl je wel vruchtbaar bent. Hier kreeg ze overigens veel kritiek op van medici: ‘Vrouwen horen te baren, zogen en zorgen.’ Buiten dat vinden ze dat Aletta Jacobs te hoge rekeningen voorschotelt – ze is ten slotte maar een vrouwelijke arts. Onvoorstelbaar, toch?
Aletta Jacobs feminisme
De toelating van Aletta Jacobs tot de universiteit opende de ogen van veel vrouwen. De feminist zorgde ervoor dat alle universiteiten in Nederland werden opengesteld voor vrouwen. “De vraag naar recht eist gevoel van plicht”, aldus Aletta Jacobs.
Waar Aletta Jacobs nog meer voor heeft gezorgd? Een wet die, in 1902, zitgelegenheid voor winkeljuffrouwen eiste. Deze winkeljuffrouwen stonden, zonder pauze, gerust vijftien uur op één dag en kwamen met enorme rug- en gewrichtspijn bij haar in de praktijk. Verder: stemrecht, seksuele voorlichting en een bijdrage aan wereldvrede.
Honderd jaar vrouwenkiesrecht: we nemen je mee terug in de geschiedenis >
Vanuit de maatschappij ondervond ze veel weerstand tijdens haar strijd. Maar ze werd gesteund door een aantal vrienden, waaronder de mannelijke feminist Carel Victor Gerritsen. Deze vriendschap groeide uit tot liefde. Samen kregen ze één zoon, die na de geboorte direct overleed. Na de dood van haar man in 1905 stortte ze zich, fanatieker dan ooit, op de rechten van vrouwen over de hele wereld.
Vrouwenkiesrecht Aletta Jacobs
Zo’n kwart eeuw lang stond Aletta Jacobs in ons land aan het roer van de Vereniging voor Vrouwenkiesrecht. Deze vereniging werd in 1894 opgericht op initiatief van mede-feminist Wilhelmina Drucker.
Zij vonden dat, wanneer wordt voldaan aan wettelijke bepalingen en belastingplichten, iedereen recht heeft om te stemmen. De groep feministen gaf propagandalezingen, organiseerde bijeenkomsten en congressen, deelde pamfletten uit en onderhield internationale contacten. En dat harde werken werd beloond. In 1917 krijgen vrouwen passief kiesrecht, en vervolgens in 1919 ook actief kiesrecht. Last but not least mogen vrouwen in 1922 naar de stembus. Dit alles mede met dank aan Aletta Jacobs.
